رده بندی جهانی آزادی مطبوعات ۲۰۱۷ .

نقشه جهان تیره‌تر از همیشه، واپس نشستن دمکراسی‌ها

  رده‌بندی جهانی آزادی مطبوعات  ۲۰۱۷ گزارش‌گران بدون مرز( RSF  )نشانگر هنجار شدن تازش بر رسانه‌ها بیم کژروی در عرصه آزادی رسانه‌ها در جهان و از این میان در دمکراسی‌های بزرگ است.

فروافتادن دمکراسی‌ها و برآمدن مردان قدرتمند 

رده‌بندی جهانی آزادی مطبوعات ۲۰۱۷ نشان‌گر خطر کژروی در عرصه آزادی رسانه‌ها در جهان و از این میان در دمکراسی‌های بزرگ است. به نظر نمی‌رسد که فرو افتادن دمکراسی‌ها که در سال‌های پیشین نیز دیده شده بود، متوقف شده است. در شماری از این کشورها که تا دیروز از بهترین‌ها بودند، وسوسه زیر نگر داشتن همگانی و عدم رعایت اصل حفاظت و محرمیت برای روزنامه‌نگاران، در این فروافتادن  تأثیر داشته‌اند. به مانند ایالات متحده آمریکا (۲-،۴۳) ، بریتانیا (۲-،۴۰)، شیلی (۲-،۳۳ ) و یا زلاند نو (۸-،۱۳)

به قدرت رسیدن دونالد ترامپ در ایالات متحده آمریکا و کارزار بریگزیت در بریتانیا طبل رسانه‌ستیزی و گفتمان به شدت زهرآلود ضد رسانه‌ای، راندن جهان به دوران پسا حقیقت، ضد اطلاعات و اطلاعات جعلی را پر صداتر کرد. همپای آن‌ها مردان قدرتمند و اقتدارگرا دیگری نیز در جهان به قدرت رسیدند. در لهستان( رتبه۵۴ ) یاروسلاو کاچینسکی پس از تبدیل رادیو تلویزیون ملی به ارگان پروپاگاند، ۷ رتبه در رده‌بندی ۲۰۱۷ فرو نشسته است. دولت لهستان پافشار است تا چندین رسانه مستقل را با مالیات و جریمه خفه کند. محارستان ( رتبه۷۱) ویکتور اوربان ۴ رتبه فرو نشسته است، تانزانیا (رتبه ۸۳) با جون ماگوفولی ۱۲ رده فرو افتاده است. ترکیه (۴-،۱۵۵) پس از کودتای نافرجام علیه رجب تایب ارودغان امروز در کنار رژیم‌های اقتدارگرا نشسته ناگزیز به یکی از زندان‌های بزرگ جهان برای فعالان رسانه‌ای تبدیل شده است. روسیه(۱۴۸) ولادمیر پوتین همچنان در پایین فهرست مانده است.

کریستف دولوار دبیر اول گزارش‌گران بدون مرز در باره رده بندی جهانی آزادی مطبوعات ۲۰۱۷ می‌گوید ‌«کژروی دمکراسی‌ها برای همه کسانی که باور دارند بدون آزادی مطبوعات پایدار نمی‌توان دیگر آزادی‌ها را تضمین کرد سرگیجه‌آور است. این تند باد ما را به کجا خواهدبرد؟»

نروژ نخستین کشور در فهرست رده‌بندی و کره شمالی آخرین 

در جهان تازه‌ای که ترسیم می‌شود و تراز یابش رو به پایین است، حتا کشورهای شمالی اروپا نیز که همیشه شاگرد نخست بودند خطاکار شده‌اند: فنلاند (۲-،۳) که شش سال پی در پی مقام‌دار نخستین رده فهرست بود با انجام فشارهای سیاسی بر رسانه‌ها و همسودی ناسازگار فرو نشست. و نروژ (۲+،۱) به جای او نشست که در جمع کشورهای اتحادیه اروپا نیست و خود ضربه سختی به نمونه اروپایی است. در جایگاه دوم فهرست رده‌بندی سوئد قرار دارد که شش رده بالا آمده است. هر چند تهدید علیه روزنامه‌نگاران ادامه دارد، اما مسوولان حکومت پیام‌های روشنی در محکوم کردن تهدید‌کنندگان فرستاده‌اند. همکاری میان برخی رسانه‌ها و سندیکاهای روزنامه‌نگاران و پلیس برای مبارزه با تهدیدها گامی به پیش  بوده است. در آن سوی فهرست رده بندی اریتره (۱۷۹) که در سال گذشته به برخی گروه‌های رسانه‌ای خارجی با زیر مهار کامل‌شان اجازه ورود به کشور را داد، برای نخستین بار از سال ۲۰۰۷ رده آخر را به کره شمالی وا نهاد. کره شمالی همچنان مردم این کشور را در نادانستن و ترس نگاه داشته است. شنیدن یک رادیو خارجی می‌تواند ماندگاری در اردوگاه‌های کار اجباری را در پی داشته باشد. در رده ای بالاتر ترکمنستان (۱۷۸) یکی از دیکتاتوری‌های بسته جهان ایستاده است، که در آن تنها بر شدت سرکوب روزنامه‌نگاران افزوده می‌شود. و سوریه (۱۷۷) غرق در جنگی بی  پایان شده است و در محاصره یک دیکتاتور و گروه‌های جهادگرا پر مرگ‌ترین کشور جهان برای روزنامه‌نگاران است.

هیچ‌گاه آزادی مطبوعات در جهان چنین در تهدید نبوده است

آزادی اطلاع رسانی هرگز در جهان چنین در تهدید نبوده است. شاخص سالانه‌ که معیاری برای سنجش شدت نقض آزادی اطلاع رسانی در جهان است امسال به ۳۸۷۲ رسیده است. از سال ۲۰۰۷ به این سو هیچ‌گاه تا این حد ۱۴٪ افزایش نداشته است. امسال در نزدیک به دو سوم کشورها (٪۶۲،۲) ناگوارتر شدن وضعیت آزادی اطلاع رسانی ثبت شده است، درحالی که کشورهایی که وضعیت آزادی اطلاع رسانی در آن‌ها «خوب» و یا «کمابیش خوب» انگاشته می‌شدند ٪۳، ۲ درصد کاهش داشته‌اند.

آفریقا شمالی و خاورمیانه‌ی پاره پاره شده نه تنها در جنگ سوریه که در یمن (۴+، ۱۶۶) نیز، همچنان دشوارترین و خطرناکترین کشور برای روزنامه‌نگاران در انجام وظایف حرفه‌ای شان است. نه چندان دور از اروپای شرقی و اسیای مرکزی دو سوم کشورهای این منطقه، پس از رده ۱۵۰ فهرست قرار دارند. ورای فروافتادن جهنمی ترکیه، سال ۲۰۱۶ سال دست درازی به رسانه‌های مستقل در روسیه (۱۴۸) است. دیکتاتورهای کشورهای شوروی سابق، تاجیکستان (۱۴۹) ترکمنستان (۱۷۸) و یا آذربایجان (۱۶۲)بر توان مهار و سرکوب خود افزوده‌اند. رکوردارهای فهرست زندا‌ن‌های بزرگ جهان برای روزنامه‌نامه‌نگاران و وبلاگ‌نویسان در فهرست رده‌بندی کنار هم ایستاده‌اند: چین(۱۷۶) و یا ویتنام (۱۷۵) و پیش از آن‌ها خطرناک‌ترین کشورها جهان برای خبرنگاران قرار گرفته‌اند. پاکستان (۱۳۹)، فلیپین (۱۲۷) و یا بنگلادش (۱۴۶) این منطقه همچنین شمار زیادی از درندگان آزادی اطلاع رسانی را هم در خود دارد که در راس بدترین دیکتاتوری‌های جهان هستند، از این میان چین و کره شمالی و لائوس (۱۷۰) که سیاه‌چال‌های اطلاع رسانی هستند.

جدا شده با دو امتیاز قاره آمریکا قرار می‌گیرد و کوبا (۲-، ۱۷۳)ا تنها کشور قاره که در بخش سیاه رده‌بندی قرار دارد. در این بخش بدترین دیکتاتوری و رژیمی اقتدارگر آسیا و خاورمیانه و آفریقا گرد آمده اند. کشورهایی که اینترنت را در هنگامه‌های انتخابات و یا جنبش های احتماعی به شدت سانسور یا به کلی قطع می‌کنند. با وجود نتیجه‌ای بد اما قاره اروپا همچنان تنها منطقه است که رسانه‌ها از ازادی‌های بیشتری برخوردارند. با این حال شناساگر منطقه‌ای ٪۵، ۱۷ در بدترین وضعیت قرار دارد. برای سنجش و مقایسه در همین دوره شاخصه منطقه‌ای آسیا اقیانوسه تغییری ٪۹، ۰ داشته است.

فرو افتادن و فرا رفتن و بهتر شدن 

در ویرایش ۲۰۱۷ رده‌بندی جهانی آزادی مطبوعات نیکاراگوئه (۱۷-، ۹۲) فرو افتادن بزرگ فهرست را به نام خود ثبت کرده است. برای رسانه‌های مستقل و مخالف، انتخاب دوباره دانیل اورتگا افزایش موارد سانسور، تهدید و آزار و بازداشت‌های خودسرانه را به همراه داشت. پس از نیکاراگوئه فروافتادن ۱۲ رتبه‌ای تانزانیا (۸۳) به چشم می‌اید.

در میانه این بالا و پایین رفتن‌ها دو کشور در فهرست رده‌بندی جهانی فرا رفته‌اند که امید آفریده‌اند. گامبیا (۲+، ۱۴۳) که با بر افتادن رپیس جمهور اقتدارگرا کشور، روزنامه‌‌های بدون سانسور خود را بازیافت و سپس نوید اصلاح قانون سخت‌گیرانه نسبت به رسانه‌ها از سوی حکومت جدید. کلمبیا (۵+، ۱۲۹) نیز با موافقت نامه صلح تاریخی و پایان یافتن ۵۲ سال جنگ داخلی که سرچشمه سانسور و خشونت علیه رسانه‌ها بود. اینگونه در سال ۲۰۱۶ برای نخستین بار پس از هفت سال هیچ روزنامه‌نگاری در این کشور کشته نشده است.

دیگر فرا رفتن‌های قابل مشاهده در فهرست ردبندی ۲۰۱۷ ایتالیا(۵۲) است که از این میان با تبرئه روزنامه‌نگاران واتی‌لیکس و برخی اقدام‌های حمایتی از روزنامه‌نگاران ۲۵ رده بالا آمده است. با این حال ایتالیا یکی از کشورهای اروپایی است که بیشترین شمار روزنامه‌نگاران تهدید شده از سوی سازمان‌های مافیایی را دارد. فرانسه شش رده بالا آمده و در رتبه ۳۰ قرار گرفته است. اما این فرا رفتن به شکل مکانیکی و پس از فرو افتادن استثنایی این کشور در سال ۲۰۱۵ و در پی حمله خونبار به نشریه شارلی هبدو است. اما ورای این ماجرا فرانسه که در آن روزنامه نگارانش باید برای در دفاع از استقلال خود در فضایی بیش از پیش پر خشونت مبارزه کنند، از سال ۲۰۱۳به این سوی بدترین امتیاز خود (۲۴، ۲۲) را کسب کرده است. از این میان برای تخلف‌های مالی در اداره و یا تاثیرگذاری بر رسانه‌ها. تصویب قانون استقلال رسانه‌ها که گزارش‌گران بدون مرز خرسندی خود را از تصویب آن ابراز کرده بود، نتوانست وضعیت را بهبود بخشد. در آسیا فلیپین (۱۲۷) یازده رتبه بالا آمده است که به دلیل کاهش شمار روزنامه‌نگاران کشته شده در سال ۲۰۱۶ است. اما توهین‌ها و تهدیدهای آشکار ابراز شده رئیس جمهور رودریگو دولترت، یکی دیگر از مردان قدرتمند به قدرت رسیده، علیه رسانه‌ها فضای کشور را آلوده کرده است.

افغانستان (۱۲۰) پا برجا در رده خود 

افغانستان که با وجود کشتار و خشونت سال گذشته اما در همان رده ۱۲۰ خود پا برجا مانده است. این پابرجایی را دو علت توضیح می‌دهد نخست به دلیل وضعیت بحرانی دیگر کشورهاست و نه بهبود جدی در وضعیت آزادی اطلاع رسانی و از سوی دیگر تدوام مقاومت خبرنگاران و حکومت در دفاع از آزادی اطلاع رسانی. کوشش های جسورانه روزنامه‌نگاران افغان و اراده آنها در به سرانجام رساندن وظایف اطلاع رسانی‌شان به دلیل وضعیت بسیار ناامنی که درنتیجه حضور طالبان و ظهور داعش در آنجا وجود دارد، با بازدارندگی‌هایی رودروی است. شماری از ولایت به ویژه تحت کنترل طالبان به سیاه چال‌های اطلاع‌رسانی تبدیل شده‌اند که در آن خبرنگاران و رسانه امکان فعالیت آزاد ندارند. افزایش ناامنی در بسیاری از ولایات به افزایش تنش میان خبرنگاران و مقامات محلی انجامیده است. شماری از والیان و مسوولان محلی استقلال روزنامه‌نگاران را نمی‌پذیرند و به آن احترام نمی‌گذارند. از سوی دیگر اعلام آمادگی حکومت برای ایجاد ساز و کارهای امنیتی در حفاظت از روزنامه نگاران نیز تاثیرگذار بوده است. با وجود نگرانی‌های بسیار اما افغانستان از نادر کشورهای جهان است که کمیته مشترک مصونیت خبرنگاران در آن با همت خبرنگاران و مسوولان حکومتی تشکیل شده است. این کمیته که در آن مقامات حکومتی و نمایندگان روزنامه‌نگاران حضور دارند، برای هماهنگی در اقدام‌‌های عاجل برای حفاظت از رسانه‌ها و خبرنگاران تشکیل شده است. این اقدام‌ها باعث پابرجایی شکننده افغانستان در رده خود است.

ایران (۱۶۵) سکونی پایدار با وجود فرا رفتن مکانیکی

جمهوری اسلامی ایران خودسرانه ده‌ها روزنامه‌نگار و وب‌نگار را با اتهام‌هایی چون “اقدام علیه امنیت ملی” و یا حتا “فساد اخلاقی”، بازداشت و زندانی می‌کند. چهار رتبه فرارفتن ایران در فهرست رده‌بندی نه به علت بهبود جدی آزادی اطلاع رسانی در کشور که به دلیل بدتر شدن وضعیت دیگر کشورها و جهشی مکانیکی است. ایران در سال گذشته نیز همچنان یکی از ۵ زندان بزرگ جهان برای فعالان رسانه‌ای بود. به دلیل شرایط بسیار ناگوار زندان‌ها و محروم بودن زندانیان از حق درمان بسیاری از زندانیان عقیدتی و از این میان روزنامه‌نگاران برای ابتدایی‌ترین خواست‌های خود مجبور می‌شوند که دست به اعتصاب غذا بزنند. اینگونه در سال گذشته دست‌کم ده روزنامه‌نگار جان خود را به خطر انداختند. در سال گذشته همچنان احضار و بازداشت‌ها روزنامه نگاران و صدور احکام سنگین ادامه داشت. برخی از روزنامه‌نگارانی که خودسرانه بازداشت و نامنصفانه در دادگاه‌هایی ناعادلانه محاکمه و محکوم شده بودند پس از سپری کردن مدت محکومیت خود آزاد شدند. حکومت ایران مجازات‌های غیر انسانی و قرون وسطایی مانند شلاق زدن را همچنان اجرا می کند. در سال میلادی۲۰۱۶ دست کم چهار روزنامه‌نگار را دستگاه قضایی به تحمل شلاق محکوم کرد. علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی ایران در فهرست دشمنان آزادی مطبوعات گزارش‌گران بدون مرز دارد.

تاجیکستان (۱۴۹) ادامه فرو افتادن  

وضعیت رسانه‌ها مستقل و آزادی مطبوعات در تاجکیستان در سال گذشته بد‌تر شده است و فروافتادن به انتهای فهرست همچنان ادامه دارد. در رده‌بندی سال گذشته این کشور ۳۴ رتبه از دست داده بود و سقوطی آزاد به انتهای فهرست داشت، از میان ١٨٠ کشور جهان در رده ١۵٠ قرار گرفت. دررده‌بندی امسال نیز یک رده دیگر فرو نشسته است. سرکوبی که پس انتخابات پارلمانی در سال ٢٠۱۵ شدت یافته بود با تهدید خبرنگاران و توقیف رسانه‌ها همچنان ادامه  دارد.

در ماه نوامبر سال گذشته رئیس جمهور امامعلی رحمان، قانونی را توشیح کرد که توهین و افترا به « مبتکر صلح و اتحاد ملی و رهبر ملت» جرم محسوب شد. این عنوان همین سال به امامعلی رحمان داده شده است و وی با این قانون برتر از دیگر شهروندان به شمار می‌آورد. اینگونه هرگونه «توهین به رهبر» می‌تواند مجازاتی تا ۵ سال زندان در بر داشته باشد. هفته‌نامه اجتماعی و سیاسی نگاه که در ده سال گذشته یکی از منابع بی همتای اطلاع‌رسانی مردمی بود، زیر فشارهای مستقیم و غیر مستقیم از نشر باز ایستاد. یکی از علت‌های آن استفاده از عبارات «رییس جمهور» به جای عنوان تحمیل شده از سوی قانون پیش گفته بود. دو هفته پس از نگاه، خبرگزاری تاج‌نیوز بدون انتشار خبر رسمی در باره تعطیلی خود از فعالیت بازایستاد. در ماه اوت ٢٠١۶ دولت دستورنامه‌ای برای برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی ابلاغ کرد.این دستورنامه با هدف «بهینه کردن چهره تاجیکستان در جهان» و « حفاظت از کشور در برابر حملات رسانه‌ای» رادیوها و تلویزیون‌ها را به « ابزاری پروپاگاند ایدئولوژیک»برای «جنگ اطلاعاتی» و «جنگ لفظی و روانی» معرفی می‌کند. این دستورنامه گامی دیگر برای بیشتر کردن سانسور حکومتی است.

در سال ٢٠١۶ همچنین «مرکز تبادل یگانه» راه اندازی شد که در آن به بهانه مبارزه با تروریسم و به منظور تسهیل شنود و کنترل پیام‌ها، همه‌ی ارتباطات تلفن و اینترنت در این نهاد متمرکز می‌شوند. این اقدام توان کنترل کامل همه پیام‌های شهروندان را به قوه اجراییه می‌دهد، بدون هیج تضمینی برای استفاده غیر از این شنودها. فشار بر خبرنگاران رسانه‌های خارجی یکی از روش‌های کشورهایی چون تاجیکستان است در مهار انتشار اطلاعات آزاد در خارج از مرزهای کشور. در سال گذشته اعتبارنامه‌های شش خبرنگار رادیو آزادی از سوی وزارت خارجه بدون هیچ توضیح رسمی و کتبی، لغو شد، اما به شکل تلفنی به اطلاع رادیو آزادی رسیده بود که خبر انتصاب رخشانه رحمانوا دختر رئیس جمهور به مقامی مهم در وزارت خارجه را از روی سایت حذف کنند.

گزارش‌گران بدون مرز بارها تأکید کرده است ” وضعیت آزادی اطلاع رسانی در تاجیکستان هر روز بیشتر روی به وخامت دارد. ما نگرانیم که این کشور به یک منطقه بی قانون برای روزنامه‌نگاران تبدیل شود. سیاست‌های رئیس جمهور رحمان به بهانه تضمین صلح و ثبات ملی، خطر آفرین هستند. به هنگامی که وضعیت اجتماعی و اقتصادی بدتر می‌شود، دولت همه تلاش خود را صرف کنترل کامل مطبوعات می‌کند.”